Homoseksualna uloga

Savremena konceptualizacija homoseksualnosti kao (datog) stanja (condition) je pogrešna i proističe iz etnocentričnih predrasuda. Homoseksualnost pre treba shvatiti kao društvenu ulogu. Antropološki nalazi pokazuju da ta uloga ne postoji u svim društvima, a tamo gde postoji nije uvek ista kao u modernim, zapadnim društvima. Istorijski dokazi pružaju uvid da ta uloga nije nastala u Engleskoj pre kraja sedamnestog veka. Rezultati “Kinsey izveštaja” ukazuju da, uprkos postojanju homoseksualne uloge u našem društvu, mnogi homoseksualni bihejvioralni (ponašajni) oblici se javljaju izvan granica prepoznate uloge, te da je polarizacija između heteroseksualnog i homoseksualnog muškarca daleko od utvrđene i upotpunjene.

Nova dostignuća u sociologiji devijantnog ponašanja nisu do sada uticala na studije o homoseksualnosti, koja se i dalje najčešće vidi kao stanje koje karakteriše određene ličnosti na način na koji bi rodno mesto ili deformacija mogli da ih karakterišu. Ograničenosti ovakvog stanovišta se mogu najbolje razumeti ukoliko ispitamo njegove implikacije. Na prvom mestu, ako je homoseksualnost stanje, onda ono postoji u ljudima ili ne. Mnogi naučnici i obični ljudi pretpostavljaju da postoje dve vrste ljudi na svetu: homoseksualna i heteroseksualna. Neki od njih prepoznaju da homoseksualna osećanja i ponašanje nisu ograničeni samo na ljude koje bi oni označili kao “homoseksualne” i da neke od ovih osoba zapravo i nemaju veze sa homoseksualnim ponašanjem. Ovo bi trebalo da predstavlja ključni problem. Oni međutim uzmiču od srži problema zadržavajući svoju pretpostavku i ulažući veliki trud kako da odgonetnu da li je neko “zaista” homoseksualan ili ne. Laici će, takođe, diskutovati da li je određena osoba “queer” na vrlo sličan način poput diskusije o tome da li određena vrsta bola signalizuje postojanje raka (kancera). I na vrlo sličan način oni će se obratiti naučnicima i medicinskim radnicima za sigurnije dijagnoze. Naučnici se, sa svoje strane, smatraju obaveznim da traže kriterijume za uspostavljanje dijagnoze.

U tom smislu jedan psihijatar je, diskutujući o definiciji homoseksualnosti, napisao:

Ne dijagnostifikujem svoje pacijente kao homoseksualne osim ukoliko ne učestvuju u očitom homoseksualnom ponašanju. Oni, koji učestvuju u heteroseksualnim aktivnostima, dijagnostifikovani su kao biseksualni. Jedno izolovano iskustvo možda ne opravdava dijagnozu, ali ponavljanje homoseksualnog ponašanja u odraslom dobu, bilo sporadično ili konstantno, određuje homoseksualca. (1)

Poput mnogih drugih autora, on uvodi pojam trećeg tipa osoba, “biseksualac”, uzimajući u obzir činjenicu da obrasci ponašanja ne mogu biti konvencionalno podeljeni na heteroseksualne i homoseksualne. Međutim ovo ne rešava konceptualni problem jer je biseksualnost takođe viđena kao stanje (osim u nekim slučajevima kao prolazna reakcija na neobične situacije poput zatočeništva u istopolnom zatvoru). U svakom slučaju ne postoji šira diskusija o biseksualnosti; ovoj tema se obično samo uzgred pominje da bi se raščistilo polje razmatranja “prave homoseksualnosti”.

Radi objašnjenja onih slučajeva kada se simptomi ponašanja ili doživljene privlačnosti ne poklapaju sa dijagnozom, drugi autori upućuju na adolescentsku homoseksualnu fazu ili koriste termine poput “latentna homoseksualnost” ili “pseudo homoseksualnost”. Svakako jedna od prvih studija o ovoj temi, studija Krafft-Ebinga, ticala se razlikovanja između “inverta”, koji je urođeni (kongenitalni) homoseksualac, i drugih koji, iako se ponašaju na isti način, nisu pravi inverti.

Drugi rezultat konceptualizacije homoseksualnosti kao stanja jeste da je najveći deo istraživanja viđen kao studija njene etiologije. Velika debata se razvila oko toga da li je stanje urođeno ili stečeno. Prvi korak takvih istraživanja je uglavnom pronalaženje uzorka “homoseksualca” na sličan način kao što medicinski istraživači mogu pronaći uzorke dijabetičara ukoliko žele da prouče tu bolest. Ipak, nakon duge istorije sprovođenja takvih istraživanja, rezultati su tužno neubedljivi, a odgovori su i dalje predmet različitih mišljenja kao u vreme od pre sedamdeset godina kada je Havelock Ellis objavio knjigu Seksualna inverzija (Sexual Inversion). Neuspeh istraživanja da odgovori na pitanje nije nastao kao posledica nedostatka naučne rigoroznosti ili usled neadekvatnosti dostupnih dokaza, već pre kao rezultat činjenice da je postavljano pogrešno pitanje. Moglo bi se isto pokušati da se ustanovi etiologija “predsednika odbora ” ili “Sedmog dana adventizma” kao i “homoseksualnosti”.

Gledišta sa aspekta komparativne sociologije omogućavaju nam da uvidimo da je koncepcija homoseksualnosti kao stanja, sama po sebi, moguć predmet proučavanja. Ova koncepcija i ponašanje koje ona podupire deluju kao forma socijalne kontrole u društvu koje osuđuje homoseksualnost. Dalje, nekritičko prihvatanje ove koncepcije od strane naučnika u društvenim naukama se može tumačiti njihovim bavljenjem homoseksualnošću kao društvenim problemom. Oni su skloni tendenciji da usvajaju popularnu definiciju onoga što jeste problem i upleteni su u proces socijalne kontrole.

Praksa društvenog etiketiranja osoba kao devijantnih dejstvuje na dva načina kao mehanizam socijalne kontrole. (4) Na prvom mestu, ona obezbeđuje jasnu, javnu i prepoznatljivu granicu između dopuštenog i nedopuštenog ponašanja. Ovo znači da ljudi ne mogu lako skrenuti u devijantno ponašanje. Njihovi prvi koraci u pravcu devijantnosti odmah pokreću pitanje potpunog skretanja u devijantnu ulogu sa svim sankcijama koje će najverovatnije uslediti. Potom, etiketiranje služi da odvoji devijantne od drugih, te ovo znači da su njihove devijantne prakse, kao i njihovo samoopravdanje za ove prakse, kontrolisani unutar jedne relativno male grupe. Kreiranje specijalizovane, prezrene i kažnjene uloge homoseksualca održava najveći deo društva u stanju čistote, na vrlo sličan način kao što sličan tretman nekih grupa kriminalaca pomaže da se ostatak društva pridržava zakona.

Međutim, negativni aspekt ove prakse, kao tehnike socijalne kontrole, jeste moguće postojanje tendencije da ljudi postanu fiksirani u svojoj devijantnosti nakon što su kao takvi etiketirani. Ovo je, takođe, proces koji je postao vrlo prepoznatljiv u diskusijama o drugim formama devijantnog ponašanja kao što su mladalačka delikvencija, korišćenje droga i, svakako, o drugim vrstama društvenog etiketiranja poput grupisanja učenika u školama na osnovu njihovih sposobnosti i rasnim razlikama. Može se očekivati da socijalne kategorizacije ove vrste budu do izvesnog stepena samoispunjavajuća proročanstva: ukoliko kultura definiše ljude razvrstavajući ih u posebne tipove - bele i crne, kriminalce i ne-kriminalce, homoseksualne i normalne - onda će ovi tipovi imati tendenciju da postanu polarizovani, veoma diferencirani jedni od drugih. Kasnije, u ovom eseju, ću razraditi pitanje da li je ovo slučaj sa homoseksualcima i “normalnima” u Sjedinjenim Američkim Državama danas.

Zanimljivo je primetiti da sami homoseksualci prihvataju i podržavaju gledište da je homoseksualnost stanje. Kao što rigidna kategorizacija odvraća ljude od skretanja u devijantnost, izgleda da ona takođe sprečava mogućnost povratka u normalnost, te otuda uklanja element anksioznog izbora. Ona, izgleda, opravdava devijantno ponašanje homoseksualca, čineci ga podesnim za njega kao pripadnika homoseksualne kategorije. Devijantnost stoga može biti viđena kao legitimna za njega i on može nastaviti sa njom bez odbacivanja normi društva. (5)

Način na koji ljudi postaju etiketirani kao homoseksualci sada može biti viđen kao značajan socijalni proces povezan sa mehanizmima socijalne kontrole. Zato je važno da sociolozi ispitaju objektivno ovaj proces i ne prepuštaju se učestvovanju u njemu, naročito stoga što, kako možemo videti, psiholozi i psihijatri u celini ne uspevaju da zadrže svoju objektivnost, te bivaju upleteni kao dijagnostički agenti u proces socijalne kontrole. (6)

Predloženo je da bi trebalo homoseksualca percipirati kao nekog ko igra društvenu ulogu pre nego nekog čije je stanje homoseksualnost. Uloga “homoseksualca”, opet, ne opisuje jednostavno seksualni bihejvioralni obrazac. Kada bi to činila, ideja uloge ne bi bila mnogo korisnija od ideje o stanju. Svrha uvođenja pojma “uloge” jeste da nam omogući da shvatimo činjenicu da se ponašanje u ovoj sferi ne poklapa sa popularnim uverenjima: seksualni bihejvioralni obrasci ne mogu biti dihotomizovani na način na koji socijalne uloge homoseksualca i heteroseksualca to mogu.

Može delovati prilično čudno razlikovati na ovaj način ulogu i ponašanje, ali ako usvojimo definiciju uloge uzimajući u obzir očekivanja (koja mogu i ne moraju biti ostvarena), tada je razlika legitimna i korisna. U modernim društvima, gde je zasebna homoseksualna uloga prepoznata, očekivanja su, onih koji igraju ulogu i onih drugih, da će homoseksualac biti isključivo ili predominantno “homoseksualan” u svom ponašanju i osećanjima. Pored toga, često postoje i druga očekivanja, naročito onih koji nisu homoseksualci ali koja utiču na samo-koncepciju svakoga ko doživljava sebe kao homoseksualca. Pomenuta očekivanja su: feminiziranost u držanju (ponašanju), karakteru ličnosti ili o tome šta je najpoželjnija seksualna aktivnost, zatim da seksualnost igra ulogu u određenoj meri u svim njegovim odnosima sa muškarcima, kao i da će osećati privlačnost prema dečacima i mladim muškarcima, te najverovatnije biti voljan da ih zavede. Postojanje socijalnih očekivanja često pomaže, naravno, da se ostvari njihovo ispunjenje. Ali pitanje do koje mere se ona ispunjavaju je predmet empirijskog istraživanja pre nego a priori izjava (pronouncement). Neki empirijski pokazatelji koji se tiču glavnog očekivanja - da homoseksualnost isključuje heteroseksualnost - a u vezi sa homoseksualnom ulogom u Americi su ispitani u završnom delu ovog rada. (7)

Da bismo razjasnili prirodu uloge i pokazali da ona postoji samo u određenim društvima, predstavićemo dostupne multikulturalne i istorijske dokaze. Ovim se problematizuje pitanje metoda jer je materijal do sada bio sakupljan i analiziran u kontekstu kulturno specifične, moderne, zapadne koncepcije.

Homoseksualna uloga u različitim društvima

Radi proučavanja homoseksualnosti u prošlosti u drugim društvima obično se moramo oslanjanati na sekundarne dokaze pre nego na direktnu opservaciju. Pouzdanost i vrednost pomenutih dokaza su pod znakom pitanja jer izveštaji originalnih posmatrača mogu biti iskrivljeni njihovim neodobravanjem homoseksualnosti, kao i njihovom definicijom iste, koja može biti različita od one koju mi želimo da usvojimo.

Na primer, Marc Daniel pokušava da opovrgne optužbe za homoseksualnost Pape Juliana II kreirajući četiri argumenta: Papa je imao mnogo neprijatelja koji su želeli da ocrne njegovo ime; on i njegov navodni ljubavnik Alidosi su imali ljubavnice; nijedan nije bio feminiziran; i Papa je imao mnoge druge muške prijatelje za koje ne postoje slične optužbe. (8) Drugim rečima, Daniel pokušava da uklopi Papu iz šesnaestog veka u modernu koncepciju homoseksualca kao feminiziranog, isključivo homoseksualnog, kao i seksualnog u odnosima sa svim muškarcima. Činjenica da se on ne uklapa, naravno, nije dokaz, kako bi to Daniel želeo da predstavi, da njegov odnos sa Alidosijem nije bio seksualan.

Antropolozi takođe mogu upasti u ovu zamku. Marvin Opler, sažimajuci antropološke nalaze u vezi sa ovom temom, govori:

Zapravo, nijedno društvo, ukoliko izdvojimo staru Grčku, pre-Meiji Japan, izvesne ešalone na vrhu nacističke Nemačke, kao i rasute primere grupa sa specijalnim statusom poput berdaša, Nata robova i jednu kategoriju čukči šamana (Chuckchee shamans), nije odobrilo u pravom smislu pojavu homoseksualnosti. (9)

On nastavlja ipak da razmatra društva u kojima je zabeleženo sankcionisanje adolescentskog i drugih povremenih “eksperimentisanja”. Na primer, govori da je u Cubeo plemenu iz Severozapadne Amazonije: “prava homoseksualnost među Cubeo ljudima retka ako ne i nepostojeća.”, dajući kao dokaz činjenicu da nisu zabeleženi slučajevi muškaraca sa trajnim homoseksualnim obrascima. (10)

Dozvoljavajući takvu slabost, Human Relations Area Files su najbolji jedinstveni izvor komparativnih informacija. Njihove dokaze o homoseksualnosti su saželi Ford i Beach (11), koji identifikuju dva široka tipa prihvaćenih obrazaca: institucionalizovanu homoseksualnu ulogu i veze između muškaraca i dečaka koji su inače heteroseksualni.

Prepoznavanje posebne uloge berdaša (berdache) ili transvestita jeste, kako oni kažu: “najopštija forma institucionalizovane homoseksualnosti.” Ova forma pokazuje primetnu sličnost sa onom u našem u društvu, ali je na izvestne načine još ekstremnija. Mohave Indijanci iz Kalifornije i Arizone su, na primer, “prepoznavali alyha, muškog transvestita koji je preuzimao ulogu žene u seksualnom činu, i hwame, homoseksualnu ženu, koja je preuzimala ulogu muškarca. Ljudi su verovali da se rađaju kao alyha ili hwame, nagoveštaji njihovih budućih sklonosti su se pojavljivali u snovima njihovih majki tokom trudnoće. Ukoliko bi dečak počeo da se ponaša kao devojčica i zanimao se za ženske stvari umesto muških usledila bi ceremonija inicijacije u kojoj bi on postao alyha. Nakon toga on bi se oblačio i ponašao kao žena, obraćalo bi mu se kao “njoj” i mogao bi da ima “muževe”.

Ali se obrazac Mohave Indijanaca razlikuje od našeg u tome što, iako je alyha smatran dostojnim žaljenja i zabavnim, on nije bio osuđivan i bio je javno prepoznat. Stav je glasio: “on je alyha, on nije kriv.” Ali je “muž” alyhe bio obični muškarac kome se zadesilo da izabere alyhu, verovatno zato što su oni dobro brinuli o kući ili zato što su verovali da su “srećni u ljubavi”, te je on bio predmet stalnih zadirkivanja i ismejavanja.

Radikalna razlika između femininog pasivnog homoseksualca i njegovog maskulinog aktivnog partnera nije izuzetno značajna u našem društvu, “ali je veoma bitna na Srednjem Istoku. Tamo se, ipak, smatra da nijedan nije “rođen” kao homoseksualan, iako je pasivni partner, koji se ponižava svojom femininom potčinjenošću, prezren i ismevan, dok aktivni partner to nije. U najvećem delu starog Srednjeg Istoka postojale su muške prostituke u hramovima, kao i među Jevrejima do povratka iz vavilonskog egzila. (14) Otuda čak i kulture koje prepoznaju zasebnu homoseksualnu ulogu je možda neće definisati na isti način kao što to naša kultura čini.

Mnoga druga društva prihvataju ili odobravaju homoseksualne veze kao deo raznovrsnog seksualnog obrasca. Prihvatanje je obično ograničeno na određenu fazu u životu pojedinca. Među Aranda plemenom iz centralne Australije, na primer, postoje dugotrajni odnosi od nekoliko godina između neoženjenih muškaraca i dečaka od deset do dvanaest godina starosti. (15) Ovo je slično dobro poznatoj situaciji u antičkoj Grčkoj, ali tamo su, naravno, stariji muškarci mogli imati supruge. Ponekad se, ipak, kao u plemenu Siwans iz Severne Afrike, “očekuje da svi muškarci i dečaci stupaju u homoseksualne aktivnosti, očito u svim fazama života. U svim ovim društvima možda je mnogo homoseksualnog ponašanja ali u njima ne postoje “homoseksualci””.

Razvoj homoseksualne uloge u Engleskoj

Problem metoda je još prisutniji prilikom rada sa istorijskim materijalom nego antropološkim, jer se istorija obično bavi “velikim događajima” pre nego obrascima koji se ponavljaju. Postoje dokumenti o pokušajima obuzdavanja sodomije među maloletnim/nižim crkvenim činovnicima tokom srednjeg veka (17), što može ukazivati da je ova praksa bila uobičajena. Dokumenti bar tako sugerišu jer su se očevi, koji su pripadali puku, plašili za svoje sinove. Termin “catamite”, koji znači “dečak izdržavan radi nemoralnih svrha”, prvi put je upotrebljen 1593. godine, ponovo sugerišući da je ova praksa bila uobičajena. No, većina istorijskih referenci, kada je homoseksualnost u pitanju, upućuju na ili velike ljude ili velike skandale. U svakom slučaju, mnogi naučnici su u toku poslednjih sedamdeset i više godina pokušavali da uđu u trag istoriji seksa (18), i moguće je napabirčiti u velikoj meri od onoga što su oni ustanovili, kao i od onoga u čemu nisu uspeli.

Njihove studije engleske istorije pre sedamnaestog veka se sastoje obično od neubedljivih spekulacija da li su određeni muškarci, kao što su Edward II, Christopher Marlowe, William Shakespeare, bili homoseksualci ili ne. Ipak, suprotstavljena mišljenja su neubedljiva ne usled nedostatka dokaza već zato što se nijedan od ovih muškaraca ne uklapa u moderni stereotip homoseksualca.

Tek krajem sedamnaestog veka postaju dostupne drugačije informacije koje čine mogućim prelazak sa spekulacija o individuama ka opisima homoseksualnog života. U ovom periodu se pojavljuju prve reference koje upućuju na homoseksualce kao tip i na rudimentarnu homoseksualnu potkulturu, uglavnom u Londonu. Međutim, najraniji opisi homoseksualaca se ne poklapaju u potpunosti sa modernom koncepcijom. Veoma se naglašava feminiziranost i posebno transvestizam, do takvih razmera da se isprva čini da ne postoji razlika između transvestizma i homoseksualnosti. (19) Termini koji nastaju u ovom periodu radi opisa homoseksualaca - Molly, Nancy-boy, Madge-cull - ističu feminiziranost. Moderni izrazi, poput - fag, queer, gay, bent - jesu u kontrastu sa prethodnim jer ne impliciraju isto značenje. (20)

Krajem sedamnaestog veka homoseksualni transvestiti su bili dovoljno osobena grupa koja je mogla formirati svoje klubove u Londonu. (21) U Istoriji londonskih klubova Edwarda Warda, objavljenoj 1709. godine, opisuje se jedan “The Mollies’ Club” kao “izvesna krčma u gradu”, u koju se dolazilo radi “zabava i redovnih okupljanja”. Članovi su “usvojili sve male taštine svojstvene ženskom polu do takvih razmera da oni pokušavaju da govore, hodaju, brbljaju, podvriskuju i grde kao što to čine žene, imitirajući ih i po drugim pitanjima.” Druga pitanja su očigledno uključivala odigravanje brakova i rađanja dece. Klub su otkrili i uništili agenti Reform Society-a (22). Tokom osamnaestog veka je bilo mnogo sličnih skandala vezanih za razotkrivanje raznih homoseksualnih koterija.

Jedan pisac, 1729. godine, opisuje rašireni homoseksualni život tog perioda:

''Oni takođe imaju svoje Šetnje i Sastanke da bi se upoznali i pokupili jedan drugog, kao i njihove određene Kuće gde odlaze, jer se oni ne usuđuju da imaju poverenja u otvorenoj Krčmi. Oko dvadesetak ovakvih kuća je otkriveno, pored noćnih okupljanja velikog broja takvih grešnika, koje oni nazivaju Markers, to su the Royal Exchange, Lincoln's Inn, Bog Houses, južna strana St. James's Parka, the Piazzas u Covent Gardenu, St. Clement's Churchyard itd.

Bio bi lep prizor posmatrati ih u njihovim klubovima i tajnim udruženjima, kako zauzimaju držanje i afektiraju imenima Madam ili Miss, Betty ili Molly, tapšući se ispod brade, i “Oh ti bezobrazna kokoško, razbiću ti jaja”, i potom skakuću i odlaze.'' (23)

Predstava o ekskluzivitetu homoseksualnosti je snažno uspostavljena u ovom periodu. Kada “dva Engleza, Leith and Drew, bivaju optužena za pederastiju. Dokaz ponuđen od strane tužioca je bio vrlo nesavršen, kao što je generalno bio slučaj u sličnim sporovima. Sa druge strane, optuženi su se branili negiranjem optužbe, i svedočenjem svedoka koji su dokazivali njihovu naklonost ženama. Kao posledica usledila je oslobađajuća presuda.” (24) Ovo je mogao biti delotvoran argument u društvu koje je percipiralo homoseksualno ponašanje kao inkompatibilno ukusu heteroseksualaca.

Tokom devetnaestog veka javljaju se novi izveštaji o racijama u klubovima i bordelima homoseksualaca. Ipak, do ovog vremena element transvestizma je izgubio na značaju. Čak se i muške prostitutke opisuju kao maskulino građene, te se više ističe seksualna razuzdanost od oblačenja i odigravanja uloga.

Homoseksualna uloga i homoseksualno ponašanje

Dakle, jasna, zasebna, specijalizovana uloga “homoseksualca” nastaje u Engleskoj krajem sedamnaestog veka, te koncepcija homoseksualnosti kao stanja koje karakteriše određene individue, za razliku od nekih drugih, sada je čvrsto utemeljena u našem društvu. Pojam uloge je, naravno, skraćena forma. Upućuje ne samo na kulturološku koncepciju ili skup ideja, već takođe i na kompleksno institucionalno ustrojstvo koje zavisi od ovih ideja, istovremeno ih pojačavajući. Ovo ustrojstvo uključuje sve forme heteroseksualnih aktivnosti, udvaranje i brak, kao i proces etiketiranja - trač, poruga, psihijatrijska dijagnoza, krivična optužba - te grupe i mreže homoseksualne potkulture. Radi jednostavnosti mi ćemo reći da specijalizovana uloga postoji.

Kako postojanje ove društvene uloge utiče na stvarno ponašanje? I, naročito, da li se ponašanje individua prilagođava kulturološkoj koncepciji u smislu postojanja ljudi koji su isključivo heteroseksualni ili isključivo homoseksualni. Teško je odgovoriti na ova pitanja na bazi dostupnih dokaza zato što su mnogi istraživači radili sa predrasudom da je homoseksualnost stanje, te da bi izučavali ponašanje najpre su morali naći ljude koji bi se mogli identifikovati kao “homoseksualci”. Homoseksualno ponašanje treba proučavati nezavisno od društvenih uloga, ukoliko se veza između njih može razotkriti.

Prethodno možda neće delovati kao naročita novina onima koji su upoznati sa doprinosom Kinseya na ovom polju. (25) On se, uostalom, odlučio da proučava “seksualno ponašanje” odbacujući pretpostavke naučnika i laika:

da postoje osobe koje su “heteroseksualne” ili “homoseksualne”, te da ova dva tipa predstavljaju antitezu u svetu seksualnosti i da postoji beznačajna klasa “biseksualaca”* koji zauzimaju središnju poziciju između ove dve grupe. da je svaka osoba urođeno-inherentno - bilo heteroseksualna ili homoseksualna. (i) da je (osobi) od rođenja suđeno da bude jedno ili drugo. (26)

Ali, iako Kinseyeve ideje predstavljaju česte reference, naročito u polemičkim radovima, iznenađujuće je koliko se njegovi podaci zapravo malo koriste.

Najveći deo poglavlja o “Homoseksualnom izletu” (“Homosexual Outlet”) kod Kinseya je usredsređen na “heteroseksualnu-homoseksualnu skalu procene”. Ispitanici su bili procenjeni na skali u skladu sa razmerom njihovih “psiholoških reakcija i očiglednog iskustva”, koje je bilo homoseksualno u bilo kojem datom periodu njihovog života. Zanimljivo je da je ovo jedno od retkih mesta u knjizi gde Kinsey napušta bihejvioristički pristup do određene mere, što je nezahvalno za svrhu ovog rada. Kako god, može se očekivati da “psihološke reakcije” budu pod uticajem postojanja društvene uloge na isti način kao i očigledno iskustvo. Drugi problem sa korišćenjem Kinseyevog materijala jeste da su, iako on daje veoma podrobnu informaciju o seksualnom ponašanju, druge karakteristike ispitanika date u vrlo šturoj formi. (28) No studija Kinseya je bez sumnje najpotpuniji opis seksualnog ponašanja koji postoji u bilo kom društvu i kao takav predstavlja najsigurniju bazu za generalizacije vezane za druga zapadna društva.

Idealan način utvrđivanja dejstva postojanja društvene uloge na ponašanje bio bi upoređivanje društava u kojima uloga postoji sa onima u kojima je nema. Međutim kako ne postoje odgovarajući opisi homoseksualnog ponašanja u društvima u kojima nije zabeležena homoseksualna uloga, moraćemo da zamenimo poređenja i ograničimo se na američko društvo.

• Polarizacija

Ukoliko bi se postojanje društvene uloge odražavalo na ljudsko ponašanje mogli bismo očekivati da će relativno mali broj ljudi biti sklon biseksualnom ponašanju. Nameće se problem prilikom empirijskog istraživanja šta se zapravo misli pod “relativno malim brojem”. Kategorije na Kinseyevoj skali procene su naravno u potpunosti proizvoljne. On uspostavlja pet biseksualnih kategorija, ali je takođe mogao ponuditi njihov veći ili manji broj, te bi u tom slučaju broj koji bi spadao u svaku pojedinu kategoriju mogao biti manji ili veći. Činjenica da je distribucija na njegovoj skali u formi U (slova), je u tom slučaju bez značaja (pogledati tabelu 1).

Nemoguće je dobiti direktne dokaze o polarizaciji između homoseksualnog i heteroseksualnog obrasca, mada možemo primetiti sugestivne dokaze nasuprot tvrđenju da je u svakom starosnom dobu mnogo više muškaraca imalo biseksualne nego isključivo homoseksualne obrasce. Ipak, pravljenje poređenja između jedne starosne grupe sa drugom, kao i između muškaraca i žena, trebalo bi da omogući uviđanje dejstva uloge.

• Starosno poređenje

Što su stariji muškarci sve više i više usvajaju isključivo heteroseksualne obrasce, kao što tabela 1, kolona 2 pokazuje. Tabela takođe pokazuje da svaka od biseksualnih i homoseksualnih kategorija, kolone 3-8, sadrži opadajući broj muškaraca nakon navršene 20 godine života. Najveća opadajuća stopa je u petoj biseksualnoj kategoriji, kolona 7, sa odgovorima koji govore da su ispitanici “gotovo u potpunosti homoseksualni”. To je prilično mala grupa za početak, ali do dobi od 45 godina ona gotovo u potpunosti iščezava. Sa druge strane, prva biseksualna kategorija, kolona 3, sa samo “sporadičnim homoseksualnim istorijama” skoro da se ne prepolovljuje do dobi od 45 godina. Ipak u svim dobima prva biseksualna kategorija predstavlja daleko manju razmeru onih koji su gotovo isključivo homoseksualni (kolone 2 i 3) u odnosu na petu kategoriju koja predstavlja one koji su gotovo u potpunosti homoseksualni (kolone 7 i 8). Svakodnevnim jezikom rečeno, čini se da, proporcionalno, više “homoseksualaca” površno/sporadično učestvuje u heteroseksualnim aktivnostima nego što “heteroseksualci” na sličan način učestvuju u homoseksualnim, te je ovakav vid praktikovanja naročito karakterističan za mlađe starosne grupe između 20 i 30 godina. Prethodno ukazuje da postojanje prezrene uloge funkcioniše u svim starosnim grupama da bi sprečilo ljude od upuštanja u povremeno homoseksualno ponašanje, ali nema uticaja da načini ponašanje mnogih “homoseksualaca” isključivo homoseksualnim.

Sa druge strane, sveobuhvatno smanjenje homoseksualnog ponašanja u skladu sa starijom životnom dobi se može delimično pripisati činjenici da sve više muškaraca postaje oženjeno. Dok je aktivna frekvenca homoseksualnog ponašanja visoka i raste sa brojem godina među neoženjenim muškarcima, među oženjenim je niska i neznatno opada sa brojem godina. Nažalost, Kinseyeve procene nam ne omogućuju da poredimo frekvence između neoženjenih muškaraca koji se kasnije žene i onih koji to ne učine.

• Poređenja između muškaraca i žena

Predstava o zasebnoj homoseksualnoj ulozi je mnogo manje dobro razvijena za žene nego za muškarce, kao i prateće tehnike socijalne kontrole, devijantna subkultura i organizacija. Zato poređenje sa seksualnim ponašanjem žena treba nešto više da nam kaže o delovanju socijalne uloge na ponašanje muškaraca.

Žene se manje nego muškarci prepuštaju homoseksualnom ponašanju. Do 45 godine života 26 posto žena je imalo neko homoseksualno iskustvo, a kod muškaraca je procenat 50 posto. Ali ovo je verovatno uzrok pre nego posledica razlike do kojeg stepena je homoseksualna uloga kristalizovana, jer žene su manje sklone seksualnim aktivnostima izvan braka od bilo kog tipa muškaraca. Na primer, do dobi pre braka 50 posto žena je imalo predbračna heteroseksualna iskustva, ukljucujući i orgazam, dok je kod muškaraca procenat 90 posto.

Najupečatljivi kontrast je između muških i ženskih distribucija na Kinseyevoj skali procene, prikazanoj u tabeli 2. Distribucije za žene prate uglađen obrazac u obliku slova J, dok one koje se odnose na muškarce su neujednačene sa porastom u brojevima ka isključivo homoseksualnom kraju. Distribucije za žene su u obliku koji se može očekivati ako se ima u vidu pretpostavka da homoseksualni i heteroseksualni činovi (radnje) su slučajno raspoređeni u odnosu I prema 18.(20) Muškarci su relativno više koncentrisani u isključivo homoseksualnoj kategoriji. Prethodno izgleda da potvrđuje hipotezu da se postojanje uloge odražava na ponašanje.

Konačno, zanimljivo je primetiti da iako u životnoj dobi od 20 godina mnogo više muškaraca nego žena ima homoseksualne i biseksualne obrasce (27 procenata prema 11 procenata), do dobi od 35 godina broj je za oba pola isti (13 procenata). Žene, čini se, proširuju polje seksualnih iskustava sa povećanjem broja godina dok muškarci postaju suženiji na tom planu i više usmereni (“specijalizovani”).

Ništa od svega predstavljenog, ipak, ne treba da zamagli činjenicu da je, u smislu ponašanja, polarizacija između heteroseksualnog i homoseksualnog muškarca daleko od potpune u našem društvu. Neki oblici polarizacije su se izgleda zaista pojavljivali, ali mnogi muškarci uspevaju da prate obrasce seksualnog ponašanja koji se nalaze između dve glavne polarizacije, uprkos našim kulturnim predrasudama i institucionalnom uređenju.

Zaključak

Ovaj rad se bavi samo malim aspektom sociologije homoseksualnosti, međutim on je ipak fundamentalan. Dok god se homoseksualci ne budu videli kao socijalna kategorija, pre nego medicinska ili psihijatrijska, sociolozi ne mogu krenuti sa postavljanjem pravih pitanja o specifičnom sadržaju homoseksualne uloge, kao i o organizaciji i funkcijama homoseksualnih grupa. (30) Sve što smo ovde učinili jeste da ukažemo da uloga ne postoji u mnogim društvima, da se ona pojavljuje u Engleskoj tek krajem sesamnaestog veka i da, premda postojanje uloge u savernoj Americi izgleda da ima neke efekte na distribuiranje homoseksualnog ponašanja, takvo ponašanje je daleko od toga da bude monopolizovano od strane osoba koje igraju ulogu homoseksualca.

Mary McIntosh, 1968

Prevod: Milan Đurić

Iz: M. McIntosh, The Homosexual Role, Social Problems 16 (2): 182-92.

Fus note:

1. Irving Bieber, "Clinical Aspects of Male Homosexuality," u knjizi Judd Marmor, ed­itor, Sexual Inversion, New York: Basic Books, 1965, str. 248.

2. R. von Krafft-Ebing, Psychopathia Sexualis, 1889.

3. Kasnije objavljeno u: H. Ellis, Studies in the Psychology of Sex, Vol. 2, New York: Random House, 1936.

4. Ovo je izrazito pojednostavljeno objašnjenje. Edwin Lemert pruža daleko suptilniju i detaljniju analizu u Social Pathology, New York: McGraw-Hill, 1951, pogl. 4, "Sociopathic Individuation."

5. Za raspravu o situacijama u kojima “devijantni” mogu isticati zahteve za legitimnošću, pogledati Talcott Parsons, The Social System, New York: Free Press, 1951, str. 292-293.

6. Pozicija o kojoj je ovde reč je slična onoj u diskusiji o tome kako se postaje mentalni pacijent Ervinga Goffmana: Asylums, Garden City, N.Y.: Doubleday-Anchor, 1961, str. 128-146.

7. Za dokaz da mnogi, po sopstvenom priznanju, homoseksualci u Engleskoj nisu feminizirani, kao i da mnogi nisu zainteresovani za dečake, pogledati Michael Schofield, Sociological Aspects of Homosexuality, London: Longmans, 1965

8. Marc Daniel, "Essai de methodologie pour l'Etude des aspects homosexuels de I'histoire," Arcadie, 133 (January, 1965), str. 31-37.

9. Marvin Opler, "Anthropological and Cross-Cultural Aspects of Homosexuality," in Marmot, editor, op. cit., str. 174.

10. Ibid., str. 117.

11. C. S. Ford and F. A. Beach, Patterns of Sexual Behavior, New York: Harper, 1951, pogl. 7.

12. George Devereux, "Institutionalized Homosexuality of the Mohave Indians," Human Biology, Vol. 9, 1937, str. 498-527; reprinted in Hendrik M. Ruitenbeek, editor, The Problem of Homosexuality in Modern Society, New York: Dutton, 1963.

13. Nedostatak kulturne distinkcije je reflektovan u ponašanju. Gordon Westwood je došao do pokazatelja da se mali broj od celokupnog uzorka britanskih homoseksualaca upušta u analni seks i mnogi od ovih ispitanika su bili i u aktivnoj i pasivnoj poziciji, te nisu imali jasne preferencije. Pogledati A Minority, London: Longmans, 1960, str. 127-134.

14. Gordan Rattray Taylor, "Historical and Mythological Aspects of Homosexuality," in Marmot, op. cit.; Fernando Henriques, Prostitution and Society, Vol.. 1, London: MacGibbon and Kee, 1962, str. 341-343.

15. Ford and Beach, op. cit., str. 132.

16. Ibid., str. 131-132.

17. Geoffrey May, Social Control of Sex Expression, London: Mtn and Unwin, 1930, str. 65 and 101.

18. Posebno Havelock Ellis, Sexual Inversion, London: Wilson and Macmillan, 1897; Iwan Bloch (E. Duehren, pseud.), Sexual life in England Past and Present, English translation, London: Francis Alder, 1938; German edition, Charlottenberg. Ber­lin, 1901-03; Gordon Rattray Taylor, Sex in History, London: Thames and Hudson, 1953; Noel I. Garde, Jonathan to Gide: The Homosexual in History, New York: Van­tage, 1964.

19. Dr. Evelyn Hooker sugeriše da u periodu grupisanja homoseksualaca, a kada homoseksualna subkultura još uvek nije institucionalizovana, homoseksualci se najverovatnije ponašaju na više karakterističan i upadljiv način zato što ostali vidovi ostvarivanja kontakta nisu dostupni. Ovo je potvrđeno činjenicom da su lezbejke upadljivije nego muški homoseksualci u našem drustvu, ali ne važi za 17 vek, kada su grupe opisane kao “klubovi”.

20. Ipak, "fairy" i "pansy" su najuobičajeniji žargonski (slang) termini koje koriste ne-homoseksualci, te upućuju na isto značenje feminiziranosti kao i raniji termini.

21. Bloch, op. cit., str. 328, daje nekoliko primera, ali pripisuje njihovo pojavljivanje činjenici da je “broj homoseksualaca porastao”.

22. Citirano u ibid., str. 328-329.

23. Anon, Hell upon Earth: or the Town in an Uproar, London, 1729, citirano u G. R. Taylor, Marmot, editor, op. cit., str. 142.

24. Bloch, op. cit., str. 334.

25. Alfred C. Kinsey et al., Sexual Be­havior in the Human Male, Philadelphia and London: Saunders, 1948; and Kinsey et al., Sexual Behavior in the Human Female, Philadelphia and London: Saunders, 1953.

26. Kinsey et al., Sexual Behavior in the Human Male, str. 636-37.

27. Ibid., ch. 21, str. 610-666.

28. Opšte slabosti podataka iz Kinseyevog Izvešaja, naročito problem reprezentativnosti njegovog uzorka, temeljno su ispitivane na više mesta; pogledati naročito William G. Cochran et al, Statistical Problem of the Kinsey Report on Sexual Behavior in the Human Male, Washington: American Statistical Society, 1954.

29. Ovo ne može biti uzeto u obzir u rigorozno statističkom smislu, imajući u vidu da su kategorije proizvoljne i da se ne odnose na brojeve, ili bar razmere seksualnih činova.

30. Ali je zanimljiv početak načinila Evelyn Hooker in "The Homo-sexual Community," Proc. XIVth Int. Congr. Appl. Psycho/. Personality Research, Vol. 2, Copenhagen, Munksgaard, 1962; and "Male Homosexuals and their Worlds," Marmor, editor, op. cit., str. 83-107; postoji daleko vredniji deskriptivni materijal u: Donald Webster Cory, The Homosexual in America. New York: Greenberg, 1951; i u: Gordon Westwood, A Minority: A Report on the Life of the Male Homosexual in Great Britain, London: Longmans, 1960, kao i drugde.

Mary McIntosh (London, 1936- ). Studirala na univerzitetu Oxford i Berkeley (California). Bila je dugogodišnji profesor na univerzitetu Leicester i Polytechnic of the South Bank (London), potom i profesor sociologije na University of Essex. Polja njenog izučavanja obuhvataju poglavito kriminalitet i devijantnost (The Organization of Crime, 1975), državu i socijalnu politiku, porodicu (Michele Barrett and Mary McIntosh, The Anti-Social Family, 1982) i seksualnost. Bila je urednica časopisa Economy and Society, a zajedno sa Michele Barrett i časopisa Feminist Review. Priredila je i više zbornika poput Sex Exposed. Sexuality and the Pornography Debate (izd. zajedno sa Lynne Segal, 1992), Deviance and Social Control (zajedno sa Paulom Rockom, 1974). Članak The Homosexual Role, kojeg donosimo u prevodu, smatra se danas pretečom onoga što poznajemo kao društvena konstrukcija homoseksualnosti i igrao je izuzetno važnu ulogu u sociološkoj konceptualizaciji homoseksualnosti i uopšte u razvoju gej i lezbejskih studija (v. o tome: Jeffrey Weeks, Mary McIntosh and the “Homosexual Role” after 30 Years, Sexualities 1(2), 1998).

Izvor